माननीय शिक्षकवृंद, आदरणीय पाहुणे आणि माझ्या प्रिय मित्रांनो,
आज आपण येथे भारतीय स्वातंत्र्यलढ्याचा एक तेजस्वी सूर्य, लोकमान्य बाळ गंगाधर टिळक यांच्या कार्याला आणि जीवनाला उजाळा देण्यासाठी जमलो आहोत. "स्वराज्य हा माझा जन्मसिद्ध हक्क आहे आणि तो मी मिळवणारच!" अशी सिंहगर्जना करणाऱ्या या महान नेत्याला विनम्र अभिवादन करण्यासाठी मी आज आपल्यासमोर उभा आहे.
परिचय
लोकमान्य बाळ गंगाधर टिळक यांचा जन्म २३ जुलै १८५६ रोजी महाराष्ट्रातील रत्नागिरी जिल्ह्यातील चिखली गावात एका मराठी ब्राह्मण कुटुंबात झाला. त्यांचे मूळ नाव केशव गंगाधर टिळक असे होते, परंतु लहानपणापासून त्यांना सर्वजण "बाळ" म्हणत असत. त्यांचे वडील गंगाधरपंत टिळक हे विद्वान शिक्षक होते, तर आई पार्वतीबाई यांनी त्यांच्यावर देशभक्तीचे संस्कार लहानपणापासूनच रुजवले. बाळ टिळक हे लहानपणापासूनच अत्यंत हुशार आणि स्पष्टवक्ते होते. गणित आणि संस्कृत हे त्यांचे आवडते विषय होते, आणि त्यांनी पुण्याच्या डेक्कन कॉलेजमधून गणितात बी.ए. आणि नंतर एल.एल.बी. ही पदवी प्राप्त केली.
स्वातंत्र्यलढ्यातील योगदान
लोकमान्य टिळक हे भारतीय स्वातंत्र्यलढ्यातील पहिले कट्टरपंथी नेते मानले जातात. त्यांनी ब्रिटिश राजवटीविरुद्ध प्रखर लढा दिला आणि स्वराज्याची मागणी लावून धरली. त्यांचा प्रसिद्ध नारा, "स्वराज्य हा माझा जन्मसिद्ध हक्क आहे आणि तो मी मिळवणारच!" हा प्रत्येक भारतीयाच्या हृदयात उत्साह आणि जागरूकता निर्माण करणारा ठरला.
टिळकांनी स्वातंत्र्यलढ्याला व्यापक स्वरूप देण्यासाठी अनेक क्रांतिकारी पावले उचलली. त्यांनी ‘केसरी’ आणि ‘मराठा’ ही वृत्तपत्रे सुरू केली, ज्यामुळे त्यांनी ब्रिटिश राजवटीच्या क्रूर धोरणांवर आणि भारतीय संस्कृतीवरील हल्ल्यांवर सडेतोड टीका केली. ‘केसरी’मधील त्यांचे अग्रलेख इतके प्रभावी होते की, त्यांनी जनमानसात स्वातंत्र्याची ज्योत पेटवली. त्यांच्या या आक्रमक लेखनामुळे ब्रिटिशांनी त्यांना "भारतीय असंतोषाचे जनक" असे संबोधले.
सामाजिक आणि सांस्कृतिक योगदान
टिळकांनी केवळ राजकीय स्वातंत्र्यासाठीच लढा दिला नाही, तर सामाजिक आणि सांस्कृतिक एकात्मतेसाठीही महत्त्वपूर्ण कार्य केले. त्यांनी गणेशोत्सव आणि शिवजयंती उत्सवांना सार्वजनिक स्वरूप दिले, ज्यामुळे लोकांमध्ये राष्ट्रीय भावना आणि एकता निर्माण झाली. या उत्सवांनी समाजातील सर्व स्तरांतील लोकांना एकत्र आणले आणि स्वातंत्र्यलढ्याला गती मिळाली.
शिक्षणाच्या क्षेत्रातही त्यांचे योगदान मोठे आहे. त्यांनी गोपाळ गणेश आगरकर आणि विष्णुशास्त्री चिपळूणकर यांच्यासमवेत १८८० मध्ये न्यू इंग्लिश स्कूल आणि नंतर डेक्कन एज्युकेशन सोसायटीची स्थापना केली, ज्यामुळे भारतीयांना राष्ट्रीय शिक्षण मिळावे यासाठी प्रयत्न केले.
तुरुंगवास आणि गीतारहस्य
टिळकांच्या क्रांतिकारी विचारांमुळे त्यांना अनेकदा तुरुंगवास भोगावा लागला. १९०८ मध्ये क्रांतिकारक प्रफुल्ल चाकी आणि खुदीराम बोस यांच्या बॉम्ब हल्ल्याचे समर्थन केल्याच्या आरोपाखाली त्यांना मंडाले (बर्मा) येथील तुरुंगात सहा वर्षांची काळ्यापाण्याची शिक्षा देण्यात आली. तुरुंगात असतानाही त्यांनी आपला वेळ व्यर्थ न घालवता ‘गीता रहस्य’ हा ग्रंथ लिहिला, ज्यामध्ये त्यांनी भगवद्गीतेच्या कर्मयोगावर आधारित स्वातंत्र्यलढ्याचे तत्त्वज्ञान मांडले.
होमरूल चळवळ
१९१६ मध्ये टिळकांनी अॅनी बेझंट आणि मुहम्मद अली जिना यांच्यासमवेत ऑल इंडिया होमरूल लीगची स्थापना केली, ज्यामुळे स्वराज्याची मागणी अधिक जोमाने पुढे आली. त्यांनी भारतीयांना स्वातंत्र्यासाठी एकजुटीने लढण्याचे आवाहन केले आणि ब्रिटिशांविरुद्ध असहकाराची भावना निर्माण केली.
टिळकांचा वारसा
लोकमान्य टिळकांनी स्वातंत्र्यलढ्याला दिशा दिली आणि पुढील पिढ्यांना प्रेरणा दिली. महात्मा गांधींनी त्यांना "आधुनिक भारताचा निर्माता" असे संबोधले, तर पंडित जवाहरलाल नेहरूंनी त्यांच्या निधनानंतर म्हटले की, "भारतातील एक तेजस्वी सूर्य मावळला." १ ऑगस्ट १९२० रोजी मधुमेहाच्या आजाराने त्यांचे निधन झाले, परंतु त्यांचे विचार आणि कार्य आजही आपल्याला प्रेरणा देतात.
समारोप
मित्रांनो, लोकमान्य टिळक हे केवळ एक स्वातंत्र्यसैनिक नव्हते, तर ते एक दूरदर्शी नेते, विद्वान, पत्रकार आणि समाजसुधारक होते. त्यांनी आपल्या लेखणीने, वाणीने आणि कृतीने देशाला स्वातंत्र्याच्या दिशेने नेले. त्यांच्या "स्वराज्य हा माझा जन्मसिद्ध हक्क आहे" या घोषणेचा आवाज आजही प्रत्येक भारतीयाच्या मनात घुमतो. चला त्यांच्या विचारांना आपल्या कृतीत उतरवून आपल्या देशाच्या प्रगतीसाठी कार्य करूया.
धन्यवाद! जय हिंद!
