हार्मोनल असंतुलन कोणत्याही वयातील महिलांवर परिणाम करू शकते. किशोरवयीन मुलींना देखील हार्मोनल असंतुलन असू शकते. साधारणपणे, किशोरवयीन लोकांना हार्मोन्सशी संबंधित जास्त माहिती नसते, त्यामुळे मुलींना हार्मोनल असंतुलनाची लक्षणे समजू शकत नाहीत. अशात पालकांना हे माहित असले पाहिजे की कोणती लक्षणे हार्मोनल असंतुलनाकडे निर्देशित करतात.
तथापि हार्मोनल असंतुलन प्रत्येकास वेगवेगळ्या प्रकारे प्रभावित करू शकते, ज्याची लक्षणे कोणत्या हार्मोन्स आणि ग्रंथी योग्यरित्या कार्य करत नाहीत यावर अवलंबून असतात. हार्मोनल असंतुलनाच्या लक्षणांशी संबंधित माहिती प्रत्येकाकडे असली पाहिजे, जेणेकरुन ती वेळेत समजू शकतील आणि त्यावर उपचार करता येतील. चला तर मग जाणून घेऊया अशी काही लक्षणे जी किशोरवयीन मुलींमध्ये हार्मोनल असंतुलन दरम्यान दिसतात.
किशोरवयीन मुलींमध्ये या हार्मोन्सचे संतुलन बिघडू शकते-
1. प्रोजेस्टेरॉन
हे संप्रेरक अंडाशयाद्वारे तयार केले जाते आणि ओव्हुलेशन दरम्यान त्याचे उत्पादन वाढते. कमी प्रोजेस्टेरॉनमुळे डोकेदुखी, चिंता आणि अनियमित मासिक पाळी येऊ शकते. इस्ट्रोजेन संतुलित करण्यात प्रोजेस्टेरॉन देखील महत्त्वाची भूमिका बजावते, म्हणून जेव्हा प्रोजेस्टेरॉन कमी होते तेव्हा प्रबळ इस्ट्रोजेन विविध समस्यांना कारणीभूत ठरू शकते.
2. इस्ट्रोजेन
एस्ट्रोजेन असंतुलन तरुण मुलीच्या जीवनातील अनेक पैलूंवर परिणाम करू शकते. जास्त इस्ट्रोजेनमुळे वजन वाढणे, सेक्स ड्राइव्ह कमी होणे, कोमल स्तन, मूड बदलणे आणि पीएमएस होऊ शकते. खूप कमी इस्ट्रोजेनमुळे गरम चमक, वारंवार UTI, थकवा, शरीर दुखणे आणि लक्ष केंद्रित करण्यात अडचण येऊ शकते.
3. कोर्टिसोल
कॉर्टिसोलला सामान्यतः "स्ट्रेस हार्मोन" म्हणतात. अतिरिक्त कोर्टिसोलमुळे तरुण मुलींमध्ये वजन वाढणे, चिंता आणि नैराश्य येऊ शकते. कमी कोर्टिसोलमुळे एडिसन रोग, थकवा आणि वजन कमी होते.
4. थायरॉईड हार्मोन
हायपरथायरॉईडीझम, किंवा खूप जास्त थायरॉईड संप्रेरक, इतर लक्षणांसह चिंता, वजन कमी होणे, जलद हृदयाचे ठोके, अनियमित कालावधी आणि थकवा होऊ शकते. हायपोथायरॉईड, किंवा कमी थायरॉईड संप्रेरक पातळी, थकवा, वजन वाढणे, नैराश्य, कोरडी त्वचा आणि केसांसह अनियमित मासिक पाळी देखील होऊ शकते.
5. टेस्टोस्टेरॉन
किशोरवयीन मुलींमध्ये देखील टेस्टोस्टेरॉन असते आणि हे PCOS चे एक कारण आहे, परंतु यामुळे चेहऱ्यावरील काळे केस आणि पुरळ यासारख्या इतर आरोग्य समस्या देखील उद्भवू शकतात.
किशोरवयीन मुलींमध्ये हार्मोनल असंतुलनामध्ये ही समान लक्षणे दिसू शकतात.
जड, अनियमित आणि वेदनादायक कालावधी
ऑस्टिओपोरोसिस
गरम चमक आणि रात्री घाम येणे
योनी कोरडेपणा
स्तनात वेदना जाणवणे
बद्धकोष्ठता समस्या
मासिक पाळीपूर्वी पिंपल्स दिसणे
इतर काही लक्षणे देखील दिसू शकतात
नैराश्य
कोणतेही काम करावेसे वाटत नाही
लक्ष केंद्रित करण्यात अडचण
सर्व वेळ थकवा जाणवणे
स्वत: ची शंका
किशोरवयीन मुलींमध्ये हार्मोनल संतुलन राखण्यासाठी टिप्स जाणून घ्या
1. पुरेशी प्रथिने मिळवा: प्रथिने अमीनो ऍसिड प्रदान करतात, जे आपले शरीर स्वतः तयार करू शकत नाही. हे पेप्टाइड्स हार्मोन्स तयार करण्यासाठी आवश्यक असतात. वाढ, ऊर्जा चयापचय, भूक, ताण आणि बरेच काही यासह अनेक शारीरिक प्रक्रिया संतुलित करण्यात हे हार्मोन्स महत्त्वाची भूमिका बजावतात.
2. व्यायाम मदत करेल: दररोज वाजवी वेळेसाठी शारीरिक क्रियाकलापांमध्ये भाग घेतल्याने तुमच्या हार्मोनल आरोग्यावर सकारात्मक परिणाम होतो. हे हार्मोन रिसेप्टरची संवेदनशीलता वाढवते, पोषक आणि संप्रेरक सिग्नलच्या वितरणात मदत करते.
3. वजन व्यवस्थापनाकडे लक्ष द्या: वजन वाढण्याचा थेट संबंध हार्मोनल असंतुलनाशी असतो. लठ्ठपणा स्त्रियांमध्ये ओव्हुलेशनच्या कमतरतेशी संबंधित आहे. तुमच्या आहारात मर्यादित कॅलरीयुक्त पदार्थांचा समावेश करा, यामुळे हार्मोनल संतुलन राखण्यास मदत होऊ शकते.
4. आतड्यांच्या आरोग्याकडे लक्ष द्या: तुमचे आतडे अनेक मेटाबोलाइट्स तयार करतात, ज्यामुळे हार्मोनल आरोग्यावर परिणाम होऊ शकतो. त्यामुळे फायबरयुक्त अन्न खा आणि पुरेसे पाणी प्या, यामुळे आतड्यांचे आरोग्य चांगले राहते.
5. साखरेचे सेवन मर्यादित करा: जास्त साखरेचे सेवन कमी केल्याने हार्मोन्स संतुलित होण्यास मदत होते. जादा साखरेचे सेवन केल्याने इन्सुलिनच्या प्रतिकारशक्तीला चालना मिळते आणि फ्रक्टोजच्या सेवनामुळे आतड्यातील मायक्रोबायोम असंतुलित होते, ज्यामुळे शेवटी हार्मोनल असंतुलन होऊ शकते.
6. तणाव व्यवस्थापित करा: तणाव आपल्या शरीरातील हार्मोन्सना अनेक प्रकारे हानी पोहोचवू शकतो. नियमितपणे ताण कमी करण्याचा प्रयत्न करा आणि तणाव व्यवस्थापन तंत्रांवर लक्ष केंद्रित करा.
7. पुरेशी झोप घ्या: बहुतेक मुले रात्री उशिरा झोपतात, त्यामुळे त्यांना पूर्ण झोप येत नाही. संप्रेरक असंतुलनासाठी झोप हा एक महत्त्वाचा घटक आहे. रात्री ७ ते ८ तासांची झोप घ्या, त्यामुळे तुम्हाला हार्मोनल संतुलन राखण्यास मदत होते.
अस्वीकरण (Disclaimer) : या लेखात दिलेली माहिती आणि उपाय सामान्य माहितीवर आधारित आहे.या माहितीची पूर्णता, विश्वासार्हता आणि अचूकता याबाबत वेबदुनिया कोणतीही हमी देत नाही. अधिक माहितीसाठी संबंधित तज्ज्ञांचा सल्ला घ्यावा.
