सत्ययुगात मांधाता नावाचा चक्रवर्ती सम्राट राज्य करत होता. त्याच्या राज्यात लोक खूप सुखी होते. पण भविष्यात काय होणार हे कोणालाच माहीत नाही. त्यामुळे त्यांच्या राज्यात लवकरच भीषण दुष्काळ पडणार आहे याची त्यांनाही कल्पना नव्हती.
तीन वर्षे पाऊस न पडल्याने त्याच्या राज्यात भीषण दुष्काळ पडला होता. या दुष्काळामुळे सर्वत्र दहशत निर्माण झाली. धार्मिक बाजूचे यज्ञ, हवन, पिंड दान, कथा-व्रत इत्यादींमध्ये घट झाली. जेव्हा त्रास होतो तेव्हा माणसाला धार्मिक कार्यात रस नसतो. लोकांनी राजाकडे जाऊन आपली व्यथा मांडली.
या स्थितीबद्दल राजा आधीच दु:खी होता. ते विचार करू लागले की मी असे कोणते पाप केले आहे ज्याची शिक्षा मला अशा प्रकारे मिळत आहे? मग या दु:खापासून मुक्ती मिळवण्यासाठी काही उपाय शोधण्याच्या उद्देशाने राजा आपल्या सैन्यासह जंगलाकडे निघाला.
तेथे भटकत असताना एके दिवशी राजा ब्रह्माजींचे पुत्र अंगिरा ऋषींच्या आश्रमात पोहोचले आणि त्यांना साष्टांग नमस्कार घातला. आशीर्वादानंतर ऋषिवर यांनी त्यांची प्रकृती विचारली. मग त्याला जंगलात भटकून आपल्या आश्रमात येण्याचे प्रयोजन जाणून घ्यायचे होते.
तेव्हा राजाने हात जोडून म्हटले: महात्मा! प्रत्येक प्रकारे धर्माचे पालन करूनही मी माझ्या राज्यात दुष्काळाचे दृश्य पाहत आहे. हे का होत आहे, कृपया त्याचे निराकरण करा.
हे ऐकून महर्षि अंगिरा म्हणाले, हे राजा! हे सत्ययुग सर्व युगांतील श्रेष्ठ आहे. यामध्ये छोट्याशा पापाचीही खूप कठोर शिक्षा मिळते.
या धर्मात चारही अवस्थांमध्ये प्रचलित आहे. ब्राह्मणाशिवाय इतर कोणत्याही जातीला तपश्चर्या करण्याचा अधिकार नाही तर तुमच्या राज्यात शूद्र तपश्चर्या करत आहे. यामुळेच तुमच्या राज्यात पाऊस पडत नाही. जोपर्यंत त्याला कालाची प्राप्ती होत नाही तोपर्यंत हा दुष्काळ भागणार नाही. उपासमारीची शांतता केवळ मारूनच शक्य आहे.
पण राजाचे हृदय अपराध केलेल्या शूद्र तपस्वीला शांत करण्यास तयार नव्हते.
ते म्हणाले: हे देवा, त्या निष्पाप व्यक्तीला मी मारावे हे माझे मन स्वीकारण्यास सक्षम नाही. कृपया दुसरा काही उपाय सुचवा.
महर्षी अंगिरा यांनी सांगितले: आषाढ महिन्यातील शुक्लपक्षातील एकादशीचे व्रत करावे. या उपवासाच्या प्रभावामुळे नक्कीच पाऊस पडेल.
राजा आपल्या राज्याच्या राजधानीत परतला आणि चारही वर्णांसह पद्म एकादशीचे व्रत विधीपूर्वक पाळले. व्रताच्या प्रभावामुळे त्याच्या राज्यात मुसळधार पाऊस पडला आणि संपूर्ण राज्य धनधान्याने भरले.
ब्रह्मवैवर्त पुराणात देवशयनी एकादशीचे विशेष महत्त्व सांगितले आहे. या व्रताने जीवाच्या सर्व मनोकामना पूर्ण होतात.
