सुमारे दहा वर्षांपूर्वी म्हणजे 11 ऑगस्ट 1999 ला भारतात खग्रास सूर्यग्रहण बघण्याची संधी मिळाली होती. आता इतक्या वर्षानंतर आपण 22 जुलै 2009 ला परत तो सोहळा अनुभवू शकणार आहोत. इ.स.2114 पर्यंत घडणार्‍या ग्रहणापैकी हे सर्वांत मोठे ग्रहण आहे. त्याची सुरवात भारताच्या पश्चिम किनारपट्टीहून होऊन नेपाळ, बांगलादेश, भुतान, ब्रह्मदेश, चीननंतर, जपानच्या एका बेटातून जाउन शेवटी प्रशांत महासागरात त्याची समाप्ती होणार आहे. ह्या ग्रहणाचा सर्वांत मोठा कालावधी (6 मिनीट 39सेकंद) प्रशांत महासागराच्या उत्तरेला दिसेल. तसेच चंद्राच्या उपछायेच्या येणा-या भागात अंशिक ग्रहण दिसेल. ते भाग म्हणजे भारत, पूर्व अशियाचा बहुतेक भाग आणि प्रशांत महासागर होत.
खग्रास सुर्यग्रहण2009 भारताच्या सुरत, बडोदा, इंदोर, भोपाळ, जबलपूर, अलाहाबाद, वाराणसी, पाट आणि सिलीगुडी या ठिकाणी पूर्ण ग्रहण दिसेल. चंद्राच्या छायेची केंद्ररेख़ा भारताच्या पश्चिम किनारपट्टीवरुन भारतीय प्रमाणवेळेनुसार 6 वाजून 21 मिनिटांनी सुरु होईल. सुरवातीच्या काळात हा मार्ग 205 किलोमीटर रुंद असेल. सुरतवासी 3 मिनिट 14 सेकंदापर्यंत ग्रहण बघू शकतील. तिथे सूर्य आग्नेयेला 3 अंशावर असेल. जवळजवळ त्याच वेळेला इंदूरचे (मध्य प्रदेशातील) लाखो लोक़ 3 मिनिट 5 सेकंदांपर्यंत हा सोहळा पाहू शकतील. इथे सुर्य 6 अंशावर असेल. केंद्र रेखेच्या उत्तरेला 40 किलोमीमिटरवर येणा-या भोपाळलाही पूर्ण ग्रहण 3 मिनिट 9 सेकंदासाठी बघता येईल. ते सकाळी 6.22 ला सुरू होईल. हे ग्रहण पश्चिम किनारपट्टीवरुन भारताच्या आग्नेयेला तिरक्या रेषेत जाताना भारताचा 2/3 भाग व्यापला जाणार आहे. वाराणसी आणि पाटण्यातही ग्रहण अनुक्रमे 3मिनिट 7 सेकंद आणि 3 मिनिट 47 सेकंद पाहता येईल. पाटण्याजवळ ग्रहण चांगले दिसेल. कारण तिथे सुर्याची क्षितिजापासूनची उंची अनुक्रमे 13 व 14 अंश असेल. कोलकता शहर केंद्र रेखेच्या ईशान्येला 500 किलोमीटर असल्याने तिथे 0.911 प्रभेचे आंशिक ग्रहण पाहता येईल. म्हणजेच सुर्याच्या चकतीचा 91.1% भाग चंद्रामुळे झाकला जाईल. ग्रहण मार्ग पूर्व नेपाळ आणि आग्नेय बांगलादेशाला ओलांडून भारतीय प्रमाणवेळेनुसार सकाळी 6 वाजून 35 मिनिटांनी भारत-चीन सीमेवर पोहोचेल.जपानच्या रयूक्यू बेटावर सर्वांत जास्त वेळ म्हणजे 6 मिनिटे 39 सेकंद दिसेल. तिथून प्रशांत महासागरात आग्नेयेला भारतीय प्रमाणवळेनुसार 9:48 ला पृथ्वीवरुन नाहिसे होईल. पृथ्वीवर 3 तास 25 मिनिटांपर्यंत हे ग्रहण दिसेल. त्याच्या छाया सुमारे 15,150 कि.मी. अंतर व्यापतील.
ग्रहण दिसण्याच्या शक्यता: खग्रास सुर्यग्रहण सकाळी सुरु होईल. भारतातल्या बहुतेक शहरात सुर्योदयावेळीच अंशत: ग्रहण लागलेले असेल. ग्रहणप्रेमींना ग्रहण बघण्यासाठी सकाळी लवकर उठावे लागेल. तरीही ग्रहण दिसेलच याची खात्री नाही. कारण पाऊस असू शकतो. बहुतेक ठिकाणी आकाश ढगाळलेले असेल. त्यामुळे भारतात ग्रहण दिसण्याच्या शक्यता कमी आहेत.
सुर्यग्रहणाच्या वेळचे आकाश:
भारताच्या सुरत, बडोदा, इंदोर, भोपाळ, जबलपूर, अलाहाबाद, वाराणसी, पाट आणि सिलीगुडी या ठिकाणी पूर्ण ग्रहण दिसेल. चंद्राच्या छायेची केंद्ररेख़ा भारताच्या पश्चिम किनारपट्टीवरुन भारतीय प्रमाणवेळेनुसार 6 वाजून 21 मिनिटांनी सुरु होईल.
सुर्यग्रहणाच्या वेळी सर्वांत तेजस्वी मंगळ, शुक्र आणि बुध आकाशात पूर्वेला अनुक्रमे 65,54 आणि 6 अंशावर असतील. युरेनस आणी नेपच्युनसारखे ग्रह दिसणे शक्य नाही. बुध पश्चिम क्षितिजावर 10 अंशावर असला तरी क्षितिजाजवळ प्रकाशाच्या अपस्करणामुळे तो दिसणे शक्य नाही. सहज दिसण्या-या ता-यांपैकी प्रोसिओन, सिरीयस, बेटेलग्युज, रायगेल आणि कॉपेला हे प्रमुख होत.
सुर्यग्रहण बघताना काय करावे: पूर्ण ग्रहण बघण्यापूर्वी त्याचे प्रतिबिंब बघावे. सुर्याच्या प्रतिमेला पिनहोलमधून भिंतीवर प्रतिबिंबीत करावे. एका छोट्या आरशाला कागदाच्या तुकड्याने झाका. त्यावर 1 ते 2 सें.मी.व्यासाचे छिद्र असावे. कागद लावलेल्या आरशाचा उपयोग सुर्याची प्रतिमा भिंतीवर प्रतिबिंबित करण्यासाठी करता येईल. पांढर्‍या कागदावर/स्क्रीन/भिंतीवर सुर्याचे प्रतिबिंब पाहण्यासाठी छोटा टेलिस्कोप किंवा दुर्बिण वापरता येईल. पण ह्या उपकरणाचा एखादा भाग प्लास्टिकचा बनलेला असल्यास सुर्याच्या उष्णतेपासून त्यांचा बचाव करण्यासाठी आवश्यक ती खबरदारी घ्यावी. अंशत: लागलेले सुर्यग्रहण योग्य व प्रमाणित फिल्टरमधूनच पहावे. त्यासाठी गडद रंगाची (14 नंबरची) वेल्डींग काच चांगली. ग्रहण बघताना एकाच डोळ्याचा वापर करावा. वापरापूर्वी फिल्टरची तपासणी करावी. भोक पडलेला, फाटलेला फिल्टर वापरु नये. फिल्टरमधल्या फिल्मला बोटांनी स्पर्श करु नये अथवा फिल्म वाकवू नये. कारण त्या फिल्मवरच्या बारीकशा ओरखड्यानेही डोळ्याला इजा होऊ शकते. ग्रहण बघताना जवळ अनुभवी व्यक्ती हवी.
हे करू नये: * सुर्याला अंशीक किंवा पुर्ण ग्रहणकाळात नुसत्या डोळ्यांनी बघु नये. * टेलीस्कोप किंवा दुर्बिणीतून सुर्याला पाहू नये.( वस्तुत: ग्रहण बघताना ह्या उपकरणाची गरज नाही.) * अशा फिल्मचा वापर करू नये ज्यामुळे सुर्याच्या दृश्य तीव्रतेवर परिणाम होईल. * सुर्यकिरणांपैकी 52%इंफ्रारेड किरणे असतात त्यामुळे डोळे खराब होतात. * धुराने काळी केलेली काच, रंगीत फिल्म, सनग्लास, नॉन सिल्वर ब्लॅक व्हाइट फिल्म, फोटोग्राफिक न्युट्रल डेंसीटी फिल्टर किंवा पोलरायजींग फिल्टरचा वापर करू नये.ते सुरक्षित नाहीत. डोळ्यावर लावता येणा-या स्वस्तातल्या बाजारु टेलिस्कोप बरोबर मिळणा-या सौरफिल्टरचाही वापर करू नये. * रंगीत पाण्यात सुर्याचे प्रतिबिंबही पाहू नये. * ग्रहणदशेचे अवलोकन सतत न करता थोड्याथोड्यावेळाने काही सेकंद पहावे.
